İki hafta kadar önce ailemize çok sevimli bir üye, “Pati” katıldı. Atik ve yaramaz olduğu kadar da korkak olan beş aylık kedimizi yakından inceleme ve tanıma fırsatı bulduk.
Pati, dost canlısı ve sadık olmasının yanı sıra sürekli oyun peşinde bir şeyler kovalar. Kovalayacak hareketli bir şey bulamazsa bir ip parçası, çorap ya da terlikle güreşir gibi mücadele eder. Ondan da sıkılırsa kuyruğunu yakalamaya çalışır.
Yeni ev arkadaşımız, sürekli tüylerini yalayarak kendini temizler ve tuvaletini de belirlediğimiz yere yapar; işi bittikten sonra da üstünü kapatmayı ihmal etmez.
Ayrıca, Pati sayesinde kedilerin kulaklarının insanlarınkinden çok daha hassas olduğunu ve gürültüyü hiç sevmediklerini de öğrenmiş olduk.
Bu arada birçok ilgi çekici özelliği olan Pati’nin dikkatimizi çeken bıyıklarını araştırdık ve şahane hususiyetleri olduğunu keşfettik.
Çok fonksiyonel olan bu bıyıklar sanki altıncı duyu organı gibidir. Saçımız gibi bir çeşit protein olan keratinden meydana gelen bıyık yapısında sinir hücreleri yoktur, ancak köklerinde proprioseptör denilen çok hassas sinir uçları vardır.[1]
Northwestern Üniversitesinden bir ekibin mekanik bir simülasyon gerçekleştirerek yaptığı bir çalışmaya göre, bıyık kıllarının kökü, derinin içinde yerleştirilen folikül adı verilen derin ceplerde bulunmaktadır. Bıyıklar bir nesneye dokunduğunda folikül içinde “S” şeklinde bir kıvrım oluşturmaktadır. Bu şekildeki kıvrım duruma göre hareket etmekte ve bıyık sensör hücrelerini ileri geri oynatarak beyne sinyaller göndermektedir. Sinyalleri alan beyin ve beynin ötesindeki ruh, sevk-i ilahiyle nasıl hareket edilmesi gerektiğini hissetmektedir.
Canlıların organlarında görüldüğü gibi, kedilerin bıyıkları da hem fonksiyon görecek hem de latif bir şekilde var edilmiştir. Mesela kafamızdaki organlarımız harikulâde özelliklerle donatılırken aynı zamanda birbiriyle uyumlu bir şekilde yerleştirilerek güzel yüzümüzü meydana getirmektedir. Kuşların uçmak ve soğuktan korunmak için kullandıkları tüy ve kanatları rengarenk yaratılmıştır.
Kedilerin bıyıklarının birçok fonksiyonu vardır. Aslında bıyıklardaki kıllardan kaşlarında, kulaklarında, çenelerinde ve ön ayaklarında da vardır ve aynı özelliklere sahiptir. Bütün bu kıllar vücutta, sağ ve sol olarak simetrik, aynı zamanda eşit şekilde dağılmıştır. Çok hızlı ve başarılı bir avcı olmalarının sırrı bu kıllardır. Avlarının hareketini bu tüyler vesilesiyle takip eder ve yerlerini kolaylıkla bulurlar.
Bıyıklarını bir cetvel gibi kullanan kediler; dar ve kapalı yerlere girmeden önce kafalarını sokarak ölçüm yapar. Böylelikle etrafındaki alanın genişliğine karar vererek hareket ederler. Köprücük kemiği olmayan kediler çok dar yerlerden kolaylıkla geçebilirler.[2]
Kediler, havadaki titreşimleri ölçebilen bıyıkları yardımıyla uzaklıkları hesaplar ve avlarını çok hızlı bir şekilde takip edebilirler. Yine hava titreşimleri vesilesiyle yaklaşan düşmanları sezerek hızla uzaklaşırlar.
Kediler 30 cm’den yakın nesneleri görmekte zorlanırlar, ancak yine bıyıklarıyla bunların boyutlarını ve uzaklığını hissederler.[3]
Kedilerin harika özelliklerinden biri de karanlıkta bir şeye çarpmadan hızlı hareket edebilmeleri, hatta avlanabilmeleridir. Bunu hava akımlarının bıyıklarını titreştirmesi ile yaparlar.
Kedilerin bıyıklarının zarar görmesi veya kesilmesi durumunda faaliyetlerinde azalma görülür.[4] Aynı zamanda kedilerin bıyıkları, onların ruhî durumları hakkında işaretler verir. Mesela bıyıklar öne doğru yönelmişse bu, kedinin atağa geçmeye hazırlandığının ya da merakını uyandıran bir durum olduğunun habercisidir. Eğer bıyıklar rahat ve sakin durumdaysa, kedinin huzurlu ve mutlu olduğu anlaşılabilir. Bıyıklar yüzüne doğru yaslanmışsa, kedinin sinirli ve huysuz olduğunun göstergesidir.
Her canlıya kendi şartlarında yaşayabilmesi, rızkını bulabilmesi ve düşmanlarından korunabilmesi için çeşitli hususiyetler verilmiştir. Bir navigasyon aleti, ölçüm cihazı ve gece görüş dürbünü gibi fonksiyonları olan kedi bıyıkları da bu muazzam özelliklerden ve ihsanlardan biridir.
Dipnotlar
[1] “Bıyık ve Dokunma Duyusu”, Popular Science, Mayıs 2021.
[2] vcahospitals.com/know-your-pet/why-do-cats-have-whiskers
[3] www.eastbaytimes.com/2017/11/07/why-does-my-cat-need-such-long-whiskers/
[4] www.livescience.com/44196-why-do-cats-have-whiskers.html
