Yedi çocuklu bir ailenin dördüncü çocuğu olarak dünyaya geldi. Çiftçilikle uğraşan babasının adı Abdullah Mirza, ev hanımı annesinin adı ise Nuriye’dir. 15 yaşında iken İslam âlimlerinin bulunduğu ilim meclisinde yapılan imtihan ve münazara sonunda “Bediüzzaman” (zamanın harikulade şahsiyeti) lakabıyla anılmaya başlanmıştır. Doğu Beyazıt’ta bulunan Şeyh Mehmet Celali’nin medresesinde üç ay süren eğitimi sırasında, her gün günde üç saat meşgul olarak 90 kitabı okuyup ezberine aldığını, medreselerde eğitimi yapılan kitaplar dışında pek çok kitabı da okuduğunu da Tarihçe-i Hayat isimli eserden öğreniyoruz. Üstad Bediüzzaman Said Nursî’den bahsediyoruz elbette. Zekâ ve hafızanın ifrat derecede olduğu cins bir dimağ o. Onu sadece “üstün zekâlı” olarak tarif etmek haksızlık olsa da hıfz kabiliyeti, okuma tutumu, ilim müktesebatı ve eserleri düşünülünce, üstün zekâlı ve kabiliyetli kişiler arasında ilk akla gelenlerden.
Günümüzde üstün zekâlı ve yetenekli fertler dikkati çekmekte ve araştırmaların ilgi odağı olmaktadır. Zekâ ve kitap okuma ilişkisi çokça araştırılmış ve önemli bilgilere ulaşılmıştır.
İnsanın okuma tutumu, en az okuma becerisi kadar önemlidir. Yetenek, başarı, mizaç, çevresel faktörler, ilgi alanları, cinsiyet ve zekâ; okuma tutumunu belirleyen önemli unsurlardır. İyi okuyucu olmak ile okuma tutumu arasında olumlu bir ilişki bulunmaktadır.[1] Toplumda standartların üzerinde okuma alışkanlığı olduğu bilinen üstün zekâlı çocukların okuma tutumları merak konusudur.
Üstün yetenekli çocuklar, ortalamanın üzerinde bir kabiliyet, sıra dışı düşünme ve vazife şuuruna sahiptirler. Yaşıtlarına göre çoğunda erken gelişen konuşma ve okuma, üstün yetenekliliğin güçlü göstergelerindendir. Ancak her erken konuşan veya okumayı öğrenen çocuğun üstün zekâlı ve yetenekli olduğu söylenemez. Bu çocuklar yaşıtlarına göre daha çok kitap okurlar. Yaklaşık yarısı, anaokulunda okumayı öğrenir; yaşıtlarından en az iki yıl ileri seviyede okuma, anlama ve dil becerisine sahiptir.
Üstün zekâlı çocuklar için okuma, kolay ve eğlenceli bir etkinlik olsa da okuduklarına ilgi duymaları önemlidir. İlgi, üstün zekâlı ve yetenekli çocukların hem okuma becerisini hem de okuma tutumunu etkilemektedir. Çocukların genelinde yaş ilerledikçe okuma yoğunluğu düştüğü hâlde, üstün zekâlı ve yetenekli çocukların okumaya karşı genellikle yüksek tutuma sahip olduklarını gösteren çalışmalar mevcuttur. Okuma konusunda farklı ve olumsuz tutum sergileyen üstün zekâlı çocukların oranı ise beşte birdir. Olumsuz tavrı olan üstün zekâlı çocuklar, okulla ilgili materyalleri sıkıcı bulmakta ve zamanlarını başka etkinliklerle geçirmeyi yeğlemektedir.
İyi birer okur olan çocuklar, seçici davranırlar. Sırasıyla bilim kurgu, fantezi ve gizem türü kitaplar, onlar için en popüler eserlerdir. Gazete ve dergiler bunları takip eder. Ergenlik dönemindeki normal zekâya sahip çocukların genel okuma tercihi roman türüdür. Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklar da bu yaşlarda daha çok roman türü kitapları tercih etmektedir. Çalışmalar çocukların okuma ilgisini korumak için kendi seçtikleri kitapları okumalarının önemli olduğunu vurgular. Üstün zekâlı çocuklar, daha büyük yaşlar için yazılmış kitapları daha çok tercih ederler.
Modern dünyada çocukların başarılı olabilmeleri için, iyi okuyucu olmaları yanında tahkike dayalı okuma becerilerini de kazanmaları önemlidir. Tahkike dayalı okuma becerisi ile okuma seviyesi arasında önemli bir ilişki vardır. Meseleleri tahkik ederek okuyan bir okuyucu, iyi bir okuyucu demektir. Tahkike dayalı okuma, okuyucunun metinle ilgili sorular sormasını, hipotezler ve önermeler geliştirmesini, parçadan elde ettiği verilerle problemleri çözebilmesini kapsar.[2] Bunun için okunan metindeki hükümlerin doğruluğuna, mantıklı olup olmadığına, güvenirliğine ve muhtemel çelişkilere dikkat edebilmek gerekir.[3] Bu beceri, okur yazarlığın üst seviyesi olarak değerlendirilir.[4] Araştırmalar üstün yetenekli çocukların, akranlarına göre daha ileri seviyede düşünme becerilerine sahip olduğunu göstermiştir.[5]
Çocukların yetişkinlikte devam ettirecekleri okuma ilgisini genellikle 4–8. sınıf arasında geliştirdikleri savunulur. Amerikan Kütüphaneler Birliği, çok okuyan okuyucuyu yılda 21 kitap, orta seviyede okuyucuyu 6–20 kitap ve az okuyanları da 1–5 arası kitap okuyanlar şeklinde gruplara ayırır. Buna göre üstün zekâlı ve yetenekli çocukların çoğu, orta seviyede okur ve üstü grupta yer alır.
Üstün zekâlı ve yetenekli çocukların kitap okuma konusunda genellikle yüksek bir okuma tutumlarının olduğu söylenebilir. Erken dönemde okumaya başlamaları, öğrenmeye ilgi duymaları ve ilgi alanlarının geniş olması gibi faktörler üstün zekâlı çocukların hem kitap okuma tutumunu hem de tahkik ederek okuma becerilerini geliştirmeye katkı sağlar. Tahkik becerisi arttıkça kişilerin okumaya dair tutum ve algıları da olumlu yönde değişmektedir.
Fertler önce okuma alışkanlığı kazanır, sonra derin bir tefekkürle ve hakikatleri keşfederek okumaya alışır. Daha çok kitap okumak bir insanı daha zeki yapmasa da daha bilge yapabilir. Allah’ı (celle celâluhu) tanıma ve bilmeye götüren bilgelik en hayırlı ve zarurî okuma tutumu olsa gerek.
Dipnotlar
[1] C. T. Parker. “An evaluation of student attitudes: Does ability affect attitude?” (Yayımlanmamış yüksek lisans teniz). University of North Carolina, 2004.
[2] K. Gallagher. Deeper Reading. Portland, ME: Stenhouse, 2004.
[3] S. Sever. Çocuk ve Edebiyat. Ankara: Kök Yayıncılık, 2003.
[4] E. Özdemir. Eleştirel Okuma. Ankara: Bilgi Yayınevi, 2002.
[5] T. Kettler. “Critical thinking skills among elementary school students: Comparing identified gifted and general education student performance”, Gifted Child Quarterly, 2014, 58(127), 128–136.
