Yeryüzü canlılarla dolu, cıvıl cıvıl yaratılmış. Hele su altı dünyası her geçen gün yeni keşfedilen hayvan ve bitkileriyle hayrete düşürüyor. Denizlerin ve okyanusların derinliklerine indikçe, harikulade eserlerle karşılaşıyoruz. Bunlardan en çok merak edilenleri, dev gövdeleri ile hayranlık uyandıran balinalar olsa gerek. Öyle sıra dışı özelliklerle donatılmış, öyle muhteşem yaratılmışlar ki anlatmakla bitmez. Mesela orijinal şarkıları, garip avlanma teknikleri, gizem dolu uyuma tarzları…
Bu dev dostlarımız, bütün hayatlarını su altında geçirir. Fakat balık değil de memeli canlılardan oldukları için, solungaç yerine akciğerleri vardır. Bu yüzden su altında uzun süre kalabilseler de hava solumak için, yüzeye düzenli olarak çıkmak zorundadırlar. Kafalarının tepesinde bulunan solunum delikleri sayesinde nefes alır ve dışarıya su püskürterek nefes verirler. Burun deliğine benzeyen solunum delikleri, olağanüstü bir şefkat ve hikmet eseridir. Çünkü balinaların durup ağzını dışarıya çıkarmasına gerek kalmadan hava almasını sağlar.
Balinalar iki büyük takıma ayrılır: dişli ve çubuklu. Dişli balinaların, balık ve kalamar yakalamak için hususi yaratılmış konik dişleri vardır. Çubuklu balinalarda ise diş yerine kullanılan, uzunluğu üç metreyi bulabilen çubuklar bulunur. Beslenirken, önce devasa ağızlarını açarak deniz suyunu içine alırlar. Sonra da besinleri ağızlarında tutarken suyu çubukların arasından dışarı süzerler.
Bir diğer özellikleri, avlanma, gezinme ve iletişimde sesten yararlanmalarıdır. Dişli balinalar avlanma ve gezinmede büyüleyici bir ekolokasyon sistemini, çubuklu balinalar ise iletişim için “şarkılar” denilen ses düzenlerini kullanırlar. Türlerine göre, çok zengin çeşitlilikte sesler üretebilirler.
Bu dev memeliler, ekosistem için de çok önemlidir. Dünya denizlerini dolaşan balinalar, mükemmel karbon tutuculardır. Küresel ısınmaya sebep olan karbondioksit yoğunluğunun azaltılmasını sağlarlar. Bunun yanında, balinaların demir ve azot bakımından zengin olan dışkıları, fitoplanktonlara (mikroskobik bitkiler) fotosentez için besin sağlar. Atmosferdeki soluduğumuz oksijenin %50–85’inin fitoplanktonlar tarafından üretildiği düşünülünce, balinaların hayatî değeri anlaşılır. Yani dev balinalar, minik bitkilerin beslenmesine, onlar da dünyamızın oksijen ihtiyacının karşılanmasına vesile olur.
Bazı Balina Türleri
Sonsuz yücelik sahibi Azîm Rabbimiz, göz kamaştırıcı özelliklerle kuşattığı çeşit çeşit balinalarla, bizlere zengin bir tefekkür ziyafeti sunar. Birkaçını yakından tanıyalım:
Mavi Balina
Mavi balina, dünya üzerinde yaşayan en büyük hayvandır. Karşılaşılan en büyük örneği 33 metre uzunluğundadır. Ağırlığı ise 150 tonu geçerek 112 zürafa ağırlığını bulur. Sadece dili bile 2,7 ton ile bir filin ağırlığına denktir ve üzerinde 50 insan ayakta durabilir. Dev boyutlarına rağmen çok hızlı yüzebilir, saatte 50 km hıza çıkabilirler. Çubuklulardan olan bu balina, krille (karides benzeri bir deniz canlısı) beslenir. Kendisine gereken günlük kalori ihtiyacını karşılamak için, günde 40 milyon kril tüketir. Diğer bir ilginç özelliği, ikinci en yüksek sesli hayvan olmasıdır; birincilik ise ispermeçet balinasına aittir.
Bu balinalar, bahar aylarında kutuplara doğru göç eder ve besin açısından zengin soğuk sularda avlanırlar. Sonbahar aylarında tropik altı bölgelere göçleri ise enerji tüketimini azaltmak ve sıcak sularda üremek içindir.
Kambur Balina
Kambur balinaların en sıra dışı özelliği avlanma şekilleridir. Avlanmada, iyi bir takım çalışması sergilerler. Grup halinde, avlayacakları balık sürüsünün alt kısmına dalar ve soluk vererek baloncuk sütunları üretirler. Bu baloncuklar, diğer balıkları şaşırtır ve bir araya toplayarak küme haline getirir. Balinalara da ağızlarını iyice açarak sürünün üzerine yüzüp ziyafet çekmek düşer. Ağızlarında 20 tona yakın su tutabilen kambur balinalar çubuklulardandır.
Bu balinaların diğer orijinal bir özelliği de şarkılarıdır. İletişim kurmak için söyledikleri şarkılar; tıklama, inleme ve ciyaklama benzeri seslerden oluşur ve 160 km uzaklıktan bile duyulabilir.
İspermeçet Balinası
İspermeçet balinaları dişli balinaların en büyükleridir; aynı zamanda en büyük beyinli memeli hayvanlardır. Boyları 15–18 metreye, ağırlıkları 45 tona ulaşır. Bu balinaların başları kunt ve köşeli olup küçük çeneleri sarkıktır. Kocaman başları, vücutlarının %40’ını kaplar.
Kuzey Kutbu dışında bütün dünyada görülen ispermeçet balinaları, üremek için ekvatora göçer, sonra da gruplar halinde ayrılırlar. Derinlere dalmaları ile meşhurdurlar. Balık ve özellikle kalamar aramak için, bir saat müddetince 2 km’den daha derine inebilirler. En ilginç görüntüleri ise uykuda ortaya çıkar. Günlerinin %7’sini su yüzeyine yakın, dikey uyku pozisyonlarında geçirirler. Bu esnada da ürpertici sahneler oluştururlar.
Kaynaklar
“Antarktika,” Bilim ve Teknik, 582, TÜBİTAK, Mayıs 2016.
Elizabeth Dalby, “İletişim Kurmak, Okyanusta Beslenme”, Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları 336, 2010.
How Whales Communicate, How It Works Book of Amazing Animals, Imagine Publishing Ltd. 2012
Sperm Whale, American Cetacean Society Fact Sheet, San Pedro, CA, 2004.
us.whales.org/whales-dolphins/whales/
Whales, Protect Our Species Primer and Action Toolkit, Earth Day Network.
www.nationalgeographic.com/photography/article/sperm-whales-nap-sleeping-photography-spd
