Ekonomi, fizik, kimya, edebiyat, barış ve tıp alanında verilen Nobel Ödüllerini bilmeyenimiz yoktur. Peki bu ödülün arkasındaki hikâyenin ne olduğunu biliyor muyuz? İsveç’e geldikten sonra çok kişiden Nobel Ödülü’nün hikâyesini duymuştum, fakat araştırmamıştım. Sınıf arkadaşlarımızla beraber gittiğimiz Stockholm gezisinde, Nobel Müzesi ziyaretinde hikâyenin tamamını öğrendiğimde çok ilgimi çekti ve sizlerle de paylaşmaya karar verdim.
Nobel Ödülü verilmesini vasiyet eden Alfred Bernhard Nobel, 21 Ekim 1833 yılında Stockholm’de dünyaya geldi. Nobel, tabiat bilimleri ve edebiyat alanında özel eğitimler almaya başlar. Rusça, Fransızca, İngilizce ve Almanca öğrenir ve bu dilleri akıcı bir şekilde konuşur. İsveç, Almanya, Fransa ve ABD’de kimya mühendisliği eğitimi alır. Patlayıcı bir sıvı olan nitrogliserin üzerinde çalışmalar yapan Nobel’in, 1864 yılında Stockholm’deki çalışmaları esnasında bir patlama meydana gelir ve küçük kardeşi de dâhil olmak üzere beş kişi hayatını kaybeder. Bu kazanın ardından Nobel’in Stockholm sınırları içerisinde çalışması yasaklanır. Çalışmalarına başka bir şehirde devam eden Nobel, uzun uğraşlar sonucunda başarılı olur. Geçmişte çok kez kullanılmış, günümüzde hâlâ kullanılmaya devam eden dinamiti icat eder ve 19 Eylül 1867 tarihinde patentini alır.[1]
Nobel, dinamitin yanı sıra 355 patentin sahibi olur; 20 farklı ülkede 93 fabrika kurar.[2] Yaşadığı dönemde, İsveç’in sahip olduğu bütün patentlerin %30’unu Alfred Nobel’in patentleri oluşturuyordu. 1896 yılında ölen Nobel, vasiyetinde, sahip olduğu yaklaşık 180 milyon dolarlık servetin çok küçük bir miktarının akrabalarına bırakılmasını, geri kalanı ile de bir vakıf kurulmasını ister ve servetinden her yıl insanlığa hizmette bulunan kişilere ödüller verilmesini vasiyet eder.[3]
Patlayıcılar üzerine çalıştığı ve insanların ölümüne sebep olduğu için o dönem hem kendi ülkesinde hem dünya genelinde çok eleştirilir, ancak Alfred Nobel’in isteği yerine getirilir ve vakıf kurulur. Servetin kontrolü için bir grup ekonomist, ödüllerin kime verileceğini değerlendirmek üzere İsveç’in köklü üniversiteleri ve kurumları ile görüşmeler yapar. Bugüne kadar 900’e yakın kişinin almaya hak kazandığı Nobel Ödülü’nün ilki 1901 yılında, fizik alanında Wilhelm Conrad Röntgen’e, kimyada J. Henricus van’t Hoff’a, tıpta Emil von Behring’e ve edebiyatta Sully Prudhomme’e verilir.
Hâlen devam eden Nobel Ödülleri her sene, İsveç Kraliyet Bilimleri Akademisi, Karolinska Enstitüsü Nobel Meclisi, İsveç Akademisi, İsveç Merkez Bankası ve Norveç Nobel Komitesi tarafından veriliyor.[4]
Alfred Nobel’in vesile olduğu Nobel Barış Ödülü, evrensel değerlere katkısından dolayı ayrı bir öneme sahiptir. Alfred Nobel, bu ödülle savaşsız bir dünyada barış ve hoşgörü içinde, ortak değerler üzerinde mutabık kalarak yaşamanın mümkün olduğu mesajını vermektedir. Ödül barışın sürdürülebilir ve kalıcı olması ve bir hayat tarzı olarak kabul edilebilmesi için çatışma, ayrışma ve şiddet yerine, diyalog ve uzlaşmaya odaklanmamız gerektiğini hatırlatmaktadır. Nobel Barış Ödülü, hayatımızın merkez noktasına bütün dünyada geçerliliği olan adalet, insan hakları, dürüstlük ve hoşgörü gibi hasletleri yerleştirerek dünyayı daha yaşanabilir bir yer hâline getirebileceğimize dikkat çekmekte ve evrensel değerler üzerinde buluşabilmenin yollarına işaret ederek dünya barışına katkı sağlayabilmemiz için çağrıda bulunmaktadır.
[1] sv.wikipedia.org/wiki/Alfred_Nobel
[2] Nobel Prize Museum, Alfred Nobel’s patents
