Dünya dev bir mıknatıs gibidir. Dünya’nın dış çekirdeğindeki erimiş demir ve nikel gibi metallerin karışımının hareketi vesilesiyle bu özellik yaratılmaktadır. Kuzey ve güney kutup ekseni boyunca yapılan bu hareket, yerkürenin etrafında bir manyetik alanın yaratılmasının, gözle görülür basit bir sebebidir.[1] Rabbimizin muhteşem sanatına basit bir perde olan bu hareket vesilesiyle gezegenimizi ve atmosferi saran “manyetosfer” adı verilen bir alan yaratılır. On binlerce kilometre uzunluğunda olan bu alan, yeryüzünü Güneş’ten gelen zararlı ışınlardan koruyarak yine Rabbimizin kerem ve hikmetini yansıtan harikulade bir icraat olur.
İlahî sevkle bazı canlılar yön, yükseklik veya konum tespiti için bu manyetik alanı kullanır. Manyetik alanları algılama yeteneğine, bir tür altıncı his gibi olan “manyetoresepsiyon” adı verilir.
Kuşlar, balıklar ve göçmen hayvanlara bu his ihsan edilmiştir. Göç eden birçok hayvanın vücuduna Rabbimiz bir tür “pusula” yerleştirmiştir. Son yıllarda araştırmacılar; ıstakozlar, solucanlar, salyangozlar, kurbağalar, semenderler gibi daha yavaş hareket eden hayvanların da bu duyuya sahip olduğunu keşfettiler. Memeliler de bu manyetik alana tepki veriyor gibi görünmektedirler. Bu konuda yapılan deneylerden elde edilen sonuçlara göre; ağaç fareleri ve köstebekler, yuvalarını yerleştirirken manyetik alan çizgileri kullanır, sığırlar ve geyikler otlarken vücutlarını manyetik alan çizgilerine göre yönlendirir, köpekler dışkılarken kuzey veya güneye doğru pozisyon alırlar.
Kızıl tilkiler, küçük kemirgenleri avlarken manyetoresepsiyon kullanırlar. Tilkiler, tarla fareleri gibi küçük avların üzerine atladıklarında, kuzeydoğu yönünde atlama eğilimindedirler.[2]
Deniz kaplumbağalarında üreme kumsallarda gerçekleşir ve yavrular yumurtadan çıktıktan sonra, yaratılış kanunlarına itaat ederek hızla denize doğru hareket eder. Işık yoğunluğundaki farklılıklar bu davranışı yönlendiriyor gibi görünse de yapılan deneyler sonucunda, bu yavruların sahip olduğu yön tercihlerinin, ilahî hikmet ve yönlendirme gereği, Dünya’nın manyetik alanına uygun bir şekilde gerçekleştiği görülmüştür.[3]
Köpek balıkları gibi denizde yaşayan hayvanlar, karıncalar ve arılar da yönlerini bulmak için manyetoresepsiyonu kullanır. Mesela, Brezilya’nın iğnesiz arısı Schwarziana quadripunctata, antenlerindeki kıla benzeyen binlerce parçacığı kullanarak yükseklik, konum ve yön farklılıklarını ayırt edecek kabiliyette yaratılır.[4]
Güvercinler de Rabbimizin sonsuz ilim, kudret ve hikmetiyle kendilerine ihsan ettiği bir yön bulma yeteneğine sahiptir. Tarihte posta güvercinleri meşhurdur. İnce ve hafif bir kâğıda yazılan mesaj, bir haberci güvercinin bacağına iliştirilir ve hafızalarında “ev” olarak tanımladıkları bir noktaya gönderilirler. Hava durumu gibi değişen şartlar güvercini yolundan saptıramaz. Çünkü o, yön bulmak için Dünya’nın manyetik alanını kullanacak şekilde yaratılmıştır.
Manyetoresepsiyonun nasıl çalıştığıyla ilgili bazı çalışmalar mevcuttur.[5] Bir araştırmada, göç eden hayvanların başlarında ve gagalarında, manyetik alana duyarlı, “mini pusula” görevi gören, küçük manyetit parçacıklar tespit edilmiştir. Diğer bir çalışmaya göre, gözlerdeki ışığa duyarlı moleküller (foto pigmentler) manyetik alanların tespitinde rol oynayabilir. Başka bir görüş ise, elektrik duyarlılığı, manyetik duyarlılığa dönüştüren dâhili bir mekanizmanın bulunmasıdır. Rabbimiz eşya ve hâdiseleri yaratırken bu tür sebepleri birer perde olarak kullanmaktadır.
Sünnetullah adı verilen kâinattaki kanunlardan biri olan elektrik ve manyetizma büyük birer nimettir. Birçok canlının hayatta kalması için elektromanyetik alanlar vazife görür. Hayvanların yönlerini bulması, avlanması, göç etmesi gibi hayatî ihtiyaçları bu vesileyle karşılanır. Göremediğimiz, hissedemediğimiz, belki farkında bile olmadığımız bu tür özellikler, sırlarla dolu yaratılışın ne kadar güzel ve hayret verici olduğunu göstermektedir.
Dipnotlar
[1] F. R. Wiltschko ve W. Wiltschko. “Chapter 8 – Magnetoreception”, Carlos López-Larrea (ed), Sensing in Nature: Advances in Experimental Medicine and Biology, Springer, 2012, 739.
[2] “Fox ‘rangefinder’ sense expands the magnetic menagerie”, blogs.nature.com/news/2011/01/fox_rangefinder_sense_expands.html
[3] Maria W. Merrill ve Michael Salmon, “Magnetic orientation by hatchling loggerhead sea turtles (Caretta caretta) from the Gulf of Mexico”, Marine Biology, vol. 158, 1/101–112.
[4] T. M. Nunes, ve ark. “Cuticular Hydrocarbons in the Stingless Bee Schwarziana quadripunctata (Hymenoptera, Apidae, Meliponini)”, Genet Mol Res, 2009 May 26;8(2):589–95.
[5] “How animals sense Earth’s magnetic field”, phys.org/news/2020-05-animals-earth-magnetic-field.html
