“Altı Şapka Düşünme Tekniği”, İtalyan yazar Edward de Bono tarafından 1985 yılında keşfedilmiş bir düşünme metodudur. Edward de Bono, insanların günlük düşünme alışkanlıkları ile kendilerini kısıtladıklarını ve sadece birkaç farklı metotla düşündüklerini gözlemlemiştir. De Bono, bu metotla insanların düşünme yeteneklerinin gelişeceğini, hâdiselere farklı perspektiflerden bakabileceğini öne sürmüştür.
Altı şapka metodu, insanları kalıplaşmış düşünce tarzlarından uzak tutmaya çalışırken olaylara objektif bir bakış açısı ile bakılmasını da sağlar. Bir problemin veya fikrin bütün yönlerini hızlı bir şekilde aydınlatmak için etkili bir tekniktir.
Edward de Bono’nun geliştirdiği altı şapka düşünme tekniği, farklı renkte altı hayalî şapka ile tasvir edilir ve altı çeşit bakış açısı sunmayı hedefler. Bu teknik sayesinde aynı anda, aynı düşüncede yoğunlaşılabilir ve olaylara farklı yönlerden bakılabilir.
Altı şapka düşünme tekniği, sunduğu bakış açılarına farklı renklerle sembolize eder. Beyaz, kırmızı, siyah, sarı, yeşil ve mavi şapkaların her biri, üzerinde konuşulan konunun, kitabın, veya herhangi bir hâdisenin farklı taraflarına işaret eder.
Beyaz Şapka: Beyaz şapkayı takan, yani temsil eden kişiden tarafsız, objektif ve duygusallıktan uzak olması beklenir. Beyaz, bir kitaptaki kesin ve net bilgilerle ilgilenir. O kitap ve yazar hakkında araştırmalar yapıp diğer katılımcılarla paylaşır.
Kırmızı Şapka: Her şeye duygu ve sezgilerle yaklaşır. Kırmızı şapkayı kullanan kişinin, açıklama gereği olmadan duyguları ve sezgileri kullanma imkânı vardır. Kırmızı şapka takan kişi olayları veya bir kitabı “Bunun hakkında ne hissediyorsun?” sorusunu sorarak değerlendirir.
Siyah Şapka: Bir konunun olumsuz yönlerini ortaya koyar ve tedbirli bir şekilde olaylara yaklaşır. Ütopik bakış açısından ve hayalperestlikten uzaktır. O kitabın yazarının fikirlerini tahkik eder. Şapkayı takan katılımcı “Bu düşünce doğru mu? Bize zararları var mı? Varsa nelerdir?” gibi soruları sorarak kitabı okuyup değerlendirir.
Sarı Şapka: Bir kitabın okuyucuya sağladığı faydalara dikkat çeker, iyi ve olumlu fikirleri diğer okuyucularla paylaşır. Avantajları, faydaları ve fırsatları düşünür. Ortaya atılan düşünce kabul edilmese, beğenilmese bile katılımcıları olumlu düşünmeye teşvik eder. Yazarın fikirlerine iyimser yaklaşır. Sarı şapkayı takan kişi, “Bu konunun, bu düşüncenin ne gibi faydaları var? Bize sağladığı avantajlar nelerdir?” gibi sorular sorarak kitabı okur ve değerlendirir.
Yeşil Şapka: Kitaptaki yenilikçi düşüncelere dikkat çeker, alternatif fikirler ortaya koyar. Sıra dışı düşünür. Yeni görüşler, sürpriz fikirler ve üretkenlik ön plana çıkarılır.
Mavi Şapka: Okuma halkasının yönetilmesini ve düzenlenmesini sağlar. Her bir okuyucunun okuma halkasından en iyi şekilde istifade etmesine ve söz almasına yardımcı olur.
Okuma Halkası
“Okuma Halkası”, temelini birçok teoriye dayandırmaktadır. Bunlardan biri 1960’lı yılların sonlarında önem kazanmaya başlayan, okunan kitapların veya metinlerin her okuyucu üzerinde farklı çağrışımlar uyandırdığını ve okunan şeylerin herkes tarafından farklı yorumlandığını ortaya koyan, okuyucu tepkisi teorisidir.
Bir okuma halkasında okumalar ferdî olarak yapılmaktadır, ancak her ferdin elde ettiği kazanım başkalarına da sunulmaktadır. Okuma halkası, altı şapka düşünme tekniği kullanılarak gerçekleştirilir. Katılımcıların her biri, bir veya birden fazla şapkayı seçebilir, yani birden fazla rol üstlenebilir ve kitabı üstlendiği role göre okur ve değerlendirir.
Okuma halkasının dayandığı bir başka teori ise şema teorisidir. Zihnimizde bulunan, önceden edindiğimiz bilgilere “şema” adı verilmektedir. Bu teoriye göre, okuyucunun önceden sahip olduğu bilgilerle okuma esnasında öğrendiği bilgiler arasında etkileşim gerçekleşir ve okuyucunun sahip olduğu tecrübeler ne kadar fazla ise şemaları o kadar fazla olur.
Okuyucu tepkisi teorisi ve şema teorisinin tariflerinden yola çıkarak her ferdin okuduklarını kendi tecrübelerine göre yorumladığını, aynı zamanda sahip olduğumuz bilgilerin yani şemaların, okuduğumuz bir kitabın veya makalenin anlaşılmasında büyük bir rol oynadığını anlıyoruz.
Okuma halkası sayesinde okurların, okudukları kitaplardan anladıkları ve yorumladıklarını, birbirleriyle paylaşması, daha derine inerek değerlendirme yapmalarını, kitabı daha iyi anlamalarını sağlar. Altı şapka düşünme tekniği ise, katılımcıların kendilerini kısıtlamasına izin vermeden, okudukları kitapları ve makaleleri, düşünme alışkanlıklarının farklı bakış açılarını kullanarak objektif bir şekilde değerlendirmelerine ve farklı bakış açıları kazanmalarına katkıda bulunur. Bunun yanında fertlerin birbirleriyle aynı konu hakkındaki farklı duygu ve düşünceleri paylaşmaları, zihinlerindeki şemaları geliştirir.
Kaynaklar
Cecilia Jonsson, “Samtal om böcker i en läsecirkel vid ett folkbibliotek”, Läsaren som medskapare, s. 15–20.
“Six Thinking Hats”, en.wikipedia.org/wiki/Six_Thinking_Hats
Projektledning, “Sex tänkarhattar: metod för modernt kreativ tänkande för problemlösning”
Purdue University, “Reader response criticism”
