Köpek balıklarına çok sayıda sıra dışı özellik ihsan edilmiştir. Bu balıkların boyutları, sadece 17 santimetre uzunluğundaki cüce fener balığından, dünyanın en büyük balığı olan ve boyu 18 metreye ulaşan balina köpek balığına kadar çeşitlilik gösterir.
Köpek balıklarının iskeleti, kemikli balıklardan ve karadaki omurgalı canlılardan farklıdır. Çünkü kemiklerden değil, kıkırdak ve bağ dokusundan yaratılmıştır. Kıkırdak esnek ve dayanıklıdır, ancak normal kemik yoğunluğunun yaklaşık yarısı kadardır.
Bu müthiş avcıların en heyecan verici sırrı ise dişlerinde saklıdır. Testere gibi keskin ve tırtıklı dişleri, türlerin ihtiyaçlarına ve avlanma tarzlarına uygun bir biçimde takdir edilmiştir. Dişler, çene kemiğine bağlı olmak yerine, diş etlerine gömülüdür. Dişler, ısırma vazifelerinde tek kullanımlık olacak şekilde yaratılır. Bunun için, sürekli olarak ağzın arkasından önüne doğru, konveyör banttaymış gibi yer değiştirirler. Bir köpek balığının ağzında, aynı anda 300’e yakın diş, hayatı boyunca da yaklaşık 30.000 diş olabilir. Rabbimizin hikmetli icraatları cidden hayret uyandırıcıdır.
Bu ürpertici canlıların derisinde de harikulade bir sanat sergilenir. Mikroskop altında incelendiğinde deri yüzeyinin, geometrik dişe benzeyen yüzbinlerce minik yapıyla, hiç boşluk kalmayacak şekilde dizilerek kapatıldığı görülmüştür. Bu sert ve pürüzsüz dişçiklerin, deriye sıkıca bağlanan kökleri vardır. Sayısız hikmet sergileyen dişçikler, su ile deri arasındaki sürtünmeyi azaltarak balığa yüzerken hidrodinamik bir avantaj sağlar.
Köpek balıkları avlarının yerini sonar sistemiyle, yani ses dalgalarını kullanarak tespit eder. Koku alma duyuları da çok güçlü yaratılmıştır. Suda 100 milyonda bir oranındaki kan kokusunu alabilecek hassasiyettedirler. Bu da avlarını yakalamada çok önemli bir özelliktir. Bunların yanında, burunlarında küçük, içleri jel dolu binlerce çukurcuk vardır. Bunlar Lorenzini ampulü denilen elektro reseptör organlarıdır. Bu organlar, diğer hayvanların çıkardığı zayıf elektrik akımlarını algılamakta çok hassastır. Lorenzini ampulleri, avın izini bulmayı kolaylaştırsa da kapasiteleri ancak ava yaklaşınca devreye girecek kadardır. Yaklaştıklarında ise hiç kaçırmaz, avlarını kumun veya çakılın altında olsalar bile algılarlar.
Çizim: Tahir Fırat Muslu
Köpek Balığı Türleri
Köpek balıklarının her bir türü, kendi ihtiyaçlarına göre, hususi özelliklerde yaratılmış ve muhteşem mekanizmalarla donatılmıştır.
Balina Köpek Balığı
Balina köpek balığı devasa büyüklükte, zararsız bir köpekbalığıdır. Yaşayan balıkların en büyüğüdür. Şimdiye kadar gözlenen en büyük balina köpek balığı 18,8 metre uzunluğundadır. Farklı denizlerde görülen bu dev balık, genellikle yüzeye yakın yüzer. Bu yüzden bazen gemilerle çarpışma vakaları olur. Bu dev balık, tahmin edilenin aksine, küçük balıklar ve planktonlarla beslenir.
Çekiç Başlı Köpek Balığı
Köpekbalıkları içerisinde en sıra dışı görünüme sahip olanı, çekiç başlı köpek balığıdır. Başı gerçekten bir çekiç gibi iki yana doğru uzanır. Balığın gözleri ve burun delikleri, çekicinin uçlarında yer alır. Avlanmak için, deniz tabanına yakın yüzerken, çekicini devamlı bir taraftan diğer tarafa hareket ettirerek süpürme hareketi yapar. Bu sırada tamamen Lorenzini ampulleriyle kaplı olan kafasıyla, saklanmış olan avının yerini keşfeder. Özellikle de kumun altındaki vatozları…
Büyük Beyaz Köpek Balığı
Büyük beyaz köpek balığı, meşhur Jaws filminin kahramanı olan köpek balığıdır. İsmi duyulduğunda bile insanları titreten bu balık, avını yakalamakta kullandığı güç ile bilinir. Dünyadaki en büyük yırtıcı balıktır. Genellikle tek ısırıkta avını öldürebilen dişleri ve çok kuvvetli bir çenesi vardır.
Megalodon
Dev köpek balığı megalodon, tarih boyunca yaşamış en büyük ve en güçlü avcılardan biri kabul edilir. “Büyük diş” anlamındaki megalodon, 3,6 milyon yıl önce okyanuslarda yaşamış, soyu tükenmiş bir köpekbalığı türüdür. Etobur olan bu dev balık, okyanus derinliklerinden yüzeye çıkan büyük balinalarla beslenir. Şimdiye kadar yalnız dişlerinin fosili bulunmuştur.
Kaynaklar
Elizabeth Dalby, Hassas Köpek Balığı, Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2012, 336.
Nuh Aydın, Köpek Balığı Derisinden Harika İlhamlar, Çağlayan, Ekim 2017.
Sharks, How It Works Book of Amazing Animals, Imagine Publishing Ltd. 2012.
en.wikipedia.org/wiki/Megalodon
www.britannica.com/animal/shark
www.nationalgeographic.com/animals/fish/group/hammerhead-sharks/
