Çizim: İclal Kırman
Uluğ Bey (1394–1449), hükümdar olduğu kadar çağının da büyük bir âlimi ve astronomudur. Bilime yaptığı katkılardan dolayı, Uluslararası Astronomi Birliği, Ay’daki bir kratere “Ulugh Beigh” adını vermiştir.
1409’da Timurlular Devletinin dördüncü hükümdarı olan Uluğ Bey, kendini idarecilikten çok bilime adamıştır. Sarayını bir bilim merkezi hâline getirmiştir.
Uluğ Bey’in çalışmaları, daha çok matematik ve astronomi alanındadır. Zîc-i Uluğ Bey (Uluğ Bey’in Astronomi Cetvelleri) adlı kitabında yer alan yıldız katalogları farklı dillere tercüme edilmiş ve 19. asra kadar hem İslam âleminde hem de Avrupa ülkelerinde kullanılmıştır.
Uluğ Bey’i bütün dünyaya tanıtan, astronomi alanındaki çalışmaları ve verdiği eserler olmuştur. Onun en ünlü eseri Semerkant’ta yaptırdığı büyük rasathanesidir. 14. asırda yapılan bu rasathanedeki çalışmalar, çağımızın astronomi çalışmalarına dahi ışık tutmaktadır. O gün yapılan hesaplar, günümüzün astronomik hesaplarına uymaktadır.
Rasathane, 1980 yılında yapılan kazılarda bir Rus arkeolog tarafından ortaya çıkarılmıştır. Rasathanede Merkür, Venüs, Yer, Mars Jüpiter, Satürn ve Uranüs olmak üzere yedi büyük gezegen ile Ay ve Güneş’in gözlemleri yapılıyor, isabetli hesaplar çıkartılıyordu.
Uluğ Bey, çalışmalarında istifade ettiği kaynak kitaplar, deney ve gözlemlerde kullandığı aletler, günümüzdekilere göre yetersiz olmasına rağmen çok ciddi ve önemli tespitler yapmıştır.
